Korzeń maca – czy może powodować problemy hormonalne?

Korzeń maca rzadko wywołuje poważne problemy hormonalne, ale ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną, niektóre osoby mogą odczuć zmiany. U większości ludzi maca jest środkiem bezpiecznym, jednak osoby z zaburzeniami hormonalnymi powinny zachować ostrożność. Sprawdź, kiedy i dla kogo suplementacja macą może być ryzykowna.

Czym jest korzeń maca i jakie ma działanie na organizm?

Korzeń maca (Lepidium meyenii) to roślina z wysokich partii Andów w Peru, uprawiana od ponad 2000 lat. Surowcem wykorzystywanym w suplementacji jest jej bulwa – bogate źródło aminokwasów, żelaza, wapnia, cynku, witamin z grupy B oraz związków bioaktywnych, w tym glukozynolanów i macamidów. Wyniki badań naukowych wskazują, że biologicznie aktywne składniki korzenia maca mogą wpływać na funkcjonowanie organizmu poprzez regulację układów: hormonalnego, odpornościowego i nerwowego.

Do najważniejszych efektów działania korzenia maca należą poprawa witalności, wzrost energii, wspieranie płodności i libido oraz korzystny wpływ na wytrzymałość fizyczną. Maca działa również jako adaptogen, wspomagając radzenie sobie organizmu ze stresem i umożliwiając utrzymanie homeostazy. Wyniki badań klinicznych sugerują, że regularne spożywanie korzenia maca może wpływać na poprawę nastroju i zmniejszać objawy menopauzy oraz PMS.

Producenci suplementów podkreślają, że korzeń maca może wspierać pamięć i koncentrację, a także korzystnie wpływać na masę mięśniową. Szczególne znaczenie mają tutaj makamidy i macaeny – związki charakterystyczne wyłącznie dla tej rośliny, które mogą odpowiadać za wielokierunkowe działanie maca. Zwraca się też uwagę, że skuteczność korzenia maca zależy przede wszystkim od sposobu przetworzenia surowca i ilości przyjmowanej dziennej dawki.

Aby przedstawić kluczowe składniki korzenia maca oraz ich możliwy wpływ na organizm, poniżej zamieszczono zestawienie w formie tabeli:

Trzeba pamiętać, że choć korzeń maca jest bogaty w składniki odżywcze, jego skuteczność wynika głównie z działania całego wachlarza związków aktywnych, a nie pojedynczych substancji. Zaleca się, by suplementację dobierać rozsądnie i dostosować do własnych potrzeb organizmu.

Jak korzeń maca wpływa na gospodarkę hormonalną?

Korzeń maca (Lepidium meyenii) od dawna znany jest ze swojego wpływu na gospodarkę hormonalną, jednak mechanizm tego działania wciąż nie został w pełni wyjaśniony. Najistotniejsze efekty suplementacji macą dotyczą modulacji funkcji osi podwzgórze–przysadka–gonady, odgrywającej zasadniczą rolę w regulacji produkcji hormonów płciowych. Wyniki randomizowanych badań klinicznych wskazują, że maca może prowadzić do wzrostu poziomu wolnego testosteronu u mężczyzn, niezależnie od poziomu estrogenów, a także poprawiać różne parametry płodności. U kobiet, szczególnie w okresie menopauzy, zauważono stabilizację poziomu estrogenów oraz łagodzenie objawów związanych z ich spadkiem, choć ogólne stężenia hormonów nie ulegają znaczącym zmianom.

Bioaktywne składniki zawarte w korzeniu maca, w tym macamidy, glukozynolany i fitosterole, mogą wpływać na receptory hormonalne oraz pośredniczyć w regulowaniu syntezy hormonów płciowych już na poziomie komórki. Działanie adaptogenne maci sprawia, że jej wpływ na gospodarkę hormonalną jest tonizujący. Oznacza to możliwość normalizowania zaburzonych proporcji między hormonami, bez bezpośredniego efektu estrogennopodobnego ani androgennego.

Poniższa tabela prezentuje podsumowanie wpływu korzenia maca na wybrane kluczowe hormony u kobiet i mężczyzn na podstawie dostępnych badań klinicznych i przeglądowych:

Zestawienie to wskazuje, że maca wykazuje przede wszystkim działanie regulujące, a nie pobudzające produkcję określonych hormonów, co zapobiega gwałtownym wahaniom ich poziomu u zdrowych osób. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, suplementacja nie powoduje poważnych zaburzeń w obrębie osi hormonalnych, jednak reakcje mogą się różnić w zależności od indywidualnych predyspozycji i wyjściowego stanu hormonalnego.

Czy stosowanie korzenia maca może powodować zaburzenia hormonalne?

Dostępne badania naukowe wskazują, że stosowanie korzenia maca w standardowych dawkach nie powoduje poważnych zaburzeń hormonalnych u osób zdrowych. Nie wykazano, by suplementacja tego adaptogenu wpływała w sposób istotny na stężenia estradiolu, progesteronu czy testosteronu u ludzi. Przeglądy randomized controlled trials (RCT) sugerują, że u większości uczestników poziomy hormonów płciowych oraz hormonu luteinizującego (LH) pozostają stabilne w trakcie suplementacji ekstraktem z korzenia maca.

Zaobserwowano natomiast pojedyncze przypadki łagodnych, przejściowych odchyleń hormonalnych po spożyciu bardzo wysokich dawek, przekraczających 3 g dziennie. Najczęściej dotyczyło to podwyższenia poziomu prolaktyny oraz niewielkich wahań estradiolu. Osoby z już istniejącymi zaburzeniami endokrynologicznymi, np. PCOS lub chorobami tarczycy, mogą być bardziej podatne na zmiany hormonalne wywołane działaniem maca – dlatego w tej grupie zaleca się szczególną ostrożność.

Dotychczas nie odnotowano udokumentowanych przypadków wywołania zaburzeń takich jak hirsutyzm, ginekomastia czy istotne rozregulowanie cyklu miesiączkowego wyłącznie przez maca. Dla porównania, w tabeli poniżej zestawiono wyniki badań dotyczących wpływu korzenia maca na główne hormony u ludzi:

Tabela potwierdza, że standardowe stosowanie maca raczej nie prowadzi do istotnych zaburzeń hormonalnych. Pojedyncze nieprawidłowości mogą pojawić się wyłącznie przy dawkach znacznie przekraczających standard, a także u osób ze szczególną wrażliwością lub istniejącą już niestabilnością układu hormonalnego.

Kiedy warto zachować ostrożność przy suplementacji maca?

Ostrożność przy suplementacji maca jest szczególnie zalecana u osób z zaburzeniami hormonalnymi, takich jak niedoczynność lub nadczynność tarczycy, PCOS, endometrioza, nowotwory hormonozależne (np. rak piersi lub prostaty) oraz u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Zawartość fitoestrogenów i nie w pełni poznany wpływ na gospodarkę hormonalną mogą sprawiać, że te grupy są bardziej narażone na potencjalne skutki uboczne. Według badań przeprowadzonych przez Cited, 2015 (Journal of Food Biochemistry), niektóre szczepy maca mogą modulować poziom estradiolu i progesteronu, choć reakcje organizmu bywają różne w zależności od indywidualnych predyspozycji.

Nie zaleca się samodzielnego wprowadzania suplementacji maca bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem u osób przyjmujących leki hormonalne, takie jak środki antykoncepcyjne, tyroksyna czy leki stosowane w leczeniu niepłodności. Zgłaszane były przypadki interakcji i nasilenia działań niepożądanych, w tym rozregulowania cyklu menstruacyjnego oraz wahań nastroju. Osoby leczące się na przewlekłe schorzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca typu 2, powinny zwrócić uwagę na możliwość wpływu maca na poziom glukozy i insuliny.

Z doświadczeń klinicznych i dostępnych obserwacji wynika również, że suplementy zawierające ekstrakt z maca w wysokich dawkach, powyżej 3 g dziennie przez okres dłuższy niż 12 tygodni, mogą zwiększać ryzyko zaburzeń równowagi hormonalnej. Zaleca się rozpoczynanie suplementacji od minimalnych dawek i stopniowe monitorowanie reakcji organizmu, szczególnie u osób w wieku dojrzewania oraz kobiet po 45. roku życia, ze względu na naturalne zmiany hormonalne zachodzące w tym okresie.

Jakie są przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania korzenia maca?

Stosowanie korzenia maca jest przeciwwskazane u osób z zaburzeniami funkcji tarczycy, zwłaszcza przy niedoczynności i nadczynności, ponieważ składniki bioaktywne mogą wpływać na poziom hormonów tarczycy na drodze modulacji osi podwzgórze–przysadka–tarczyca. Z raportów klinicznych wynika, że suplementacja maca nie jest zalecana dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, ze względu na brak wystarczających badań potwierdzających jej bezpieczeństwo w tych okresach. Uzyskano także doniesienia o możliwym nasileniu hormonowrażliwych nowotworów, takich jak rak piersi czy rak prostaty, przy jednoczesnym stosowaniu ekstraktów maca, dlatego grupy te powinny unikać tej suplementacji.

Najczęstsze skutki uboczne obejmują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, a także bóle głowy i problemy ze snem przy większych dawkach (powyżej 3 g/dzień). U części osób, szczególnie z wrażliwością hormonalną, odnotowano nieregularność cyklu miesiączkowego, trądzik, wzrost libido i uderzenia gorąca. Objawy te mogą sugerować indywidualną nadwrażliwość na związki obecne w korzeniu, takie jak fitoestrogeny czy alkaloidy.

Podsumowując, niepożądane działania i przeciwwskazania mają bezpośredni związek z potencjałem hormonalnym rośliny. W praktyce oznacza to, że suplementacja maca wymaga szczególnej ostrożności u osób stosujących hormony lub cierpiących na schorzenia endokrynologiczne, a także u tych, którzy wykazywali wcześniej reakcje alergiczne na rośliny z rodziny kapustowatych, do której należy maca. Wskazana jest także regularna obserwacja własnego samopoczucia i monitorowanie efektów suplementacji przy dłuższym stosowaniu.

Dla kogo korzeń maca jest bezpieczny, a kto powinien go unikać?

Korzeń maca jest ogólnie uznawany za bezpieczny dla zdrowych dorosłych osób, które nie przyjmują leków hormonalnych ani nie cierpią na choroby endokrynologiczne. Zalecane dawki suplementacyjne wynoszą najczęściej od 1,5 do 3 gramów dziennie i nie wykazano w badaniach naukowych, aby taka ilość prowadziła do istotnych skutków ubocznych u większości zdrowych osób. Jednak bezpieczeństwo stosowania nie zostało szeroko potwierdzone u kobiet w ciąży i karmiących matek – z powodu braku wystarczających danych nie rekomenduje się stosowania maca w tych grupach.

Osobami, które powinny unikać suplementacji korzeniem maca, są przede wszystkim osoby przyjmujące środki wpływające na poziom estrogenów, progesteronu lub testosteronu, np. kobiety na hormonalnej terapii zastępczej albo osoby stosujące leki antyandrogenowe czy antykoncepcyjne. Maca może potencjalnie modulować działanie osi podwzgórze–przysadka–gonady, dlatego niewskazana jest również u osób z chorobami tarczycy, zwłaszcza leczonymi farmakologicznie, oraz u osób z przebytymi lub aktualnymi nowotworami hormonozależnymi (np. rak piersi, jajnika, prostaty). Dzieci oraz młodzież poniżej 18. roku życia nie powinny przyjmować korzenia maca bez konsultacji z lekarzem, gdyż okres dojrzewania to czas wrażliwy na zaburzenia hormonalne.

Trzeba mieć na uwadze, że niektóre grupy mogą być szczególnie wrażliwe na fitoestrogeny oraz inne związki aktywne obecne w korzeniu maca. U takich osób nawet niewielkie dawki mogą prowadzić do niepożądanych zmian w poziomie hormonów płciowych, dlatego stała obserwacja objawów i badania kontrolne pozostają bardzo ważne.

Czy istnieją badania naukowe dotyczące efektów hormonalnych korzenia maca?

Badania naukowe dotyczące efektów hormonalnych korzenia maca prowadzone są zarówno na modelach zwierzęcych, jak i z udziałem ludzi, jednak ich liczba i zakres nadal pozostają ograniczone. Wielokrotnie analizowano wpływ suplementacji maca na poziom hormonów płciowych, takich jak estrogen, progesteron, testosteron czy LH i FSH. Wyniki większości dobrze zaprojektowanych badań nie dostarczają jednoznacznych dowodów na zmianę stężeń tych hormonów w osoczu u zdrowych dorosłych osób.

W krótkoterminowym badaniu randomizowanym opublikowanym w 2003 roku (Gonzales et al.) u zdrowych mężczyzn nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian poziomu testosteronu, estradiolu, LH i FSH po 12 tygodniach stosowania ekstraktu z maca w dawkach do 3 g/dobę. Podobne wyniki uzyskano w badaniach z udziałem kobiet, zarówno przed, jak i po menopauzie – nie stwierdzono bezpośredniego wpływu na poziom estrogenów czy progesteronu po kilku tygodniach suplementacji.

Pojawiają się jednak pojedyncze prace sugerujące możliwość poprawy subiektywnych objawów związanych z gospodarką hormonalną (na przykład nastrój, libido czy objawy menopauzalne), nawet przy braku zauważalnych zmian w analizowanych parametrach biochemicznych. Są również doniesienia o niewielkiej modulacji osi podwzgórze–przysadka–gonady u zwierząt laboratoryjnych, jednak brak danych z większych badań klinicznych, które potwierdzałyby te obserwacje u ludzi.

Poniżej znajduje się zestawienie wybranych badań dotyczących wpływu korzenia maca na hormony u ludzi:

Jak pokazuje powyższa tabela, wyniki badań prowadzonych na ludziach nie wskazują na istotne zmiany hormonalne po stosowaniu korzenia maca w typowych dawkach. Oznacza to, że dostępne dowody nie pozwalają jednoznacznie potwierdzić hormonotwórczego działania tej rośliny u ludzi w warunkach klinicznych.