Woda alkaliczna – zdrowy trend czy ryzyko dla organizmu?

Woda alkaliczna zyskuje popularność jako sposób na poprawę zdrowia, ale jej wpływ na organizm budzi kontrowersje. Niektóre badania wskazują na możliwe korzyści, jednak specjaliści ostrzegają przed ryzykiem związanym z jej nadmiernym spożyciem. Czy sięganie po wodę alkaliczną faktycznie przynosi korzyści, czy stanowi zagrożenie dla zdrowia?

Czym jest woda alkaliczna i jak się ją produkuje?

Woda alkaliczna to woda o podwyższonym pH, zwykle w zakresie 8–10, podczas gdy tradycyjna woda z kranu ma pH bliskie 7. Jej alkaliczność wynika z większej zawartości jonów wodorotlenkowych (OH-) oraz obecności rozpuszczonych minerałów alkalizujących, takich jak wapń, magnez, potas czy sód. Poziom pH to jednak nie jedyny parametr – równie ważna okazuje się tzw. pojemność buforowa, czyli zdolność do neutralizowania kwasów.

Proces produkcji wody alkalicznej odbywa się najczęściej na dwa sposoby. Najbardziej powszechną metodą jest elektroliza wody, przeprowadzana w specjalnych urządzeniach zwanych jonizatorami. Rozdzielają one wodę na frakcję kwaśną i zasadową, podnosząc pH tej drugiej i wzbogacając ją w minerały. Drugim sposobem jest chemiczne alkalizowanie poprzez dodatek substancji mineralnych do wody filtrowanej lub kranowej, takich jak węglan sodu, węglan wapnia lub wodorowęglan potasu, co pozwala na precyzyjne dostosowanie poziomu pH.

Dobrze jest porównać kilka kluczowych parametrów w zależności od typu produkcji wody alkalicznej:

Jak wynika z tabeli, metoda produkcji istotnie wpływa na właściwości końcowe wody alkalicznej – od poziomu pH, przez rodzaj i ilość rozpuszczonych minerałów, po zdolność do neutralizowania kwasów. Wybór technologii przekłada się bezpośrednio na parametry fizykochemiczne produktu.

Jakie są potencjalne korzyści zdrowotne picia wody alkalicznej?

Do najczęściej wymienianych potencjalnych korzyści zdrowotnych picia wody alkalicznej należy lepsze nawodnienie organizmu, co wynika z mniejszego rozmiaru klastrów cząsteczek wody deklarowanego przez niektórych producentów. Przyjmuje się, że może to ułatwiać przechodzenie wody przez błony komórkowe i przyspieszać nawadnianie tkanek. W badaniu z 2016 roku przeprowadzonym wśród sportowców, osoby pijące wodę alkaliczną po wysiłku miały szybciej przywrócone równowagę płynów w organizmie w porównaniu z grupą kontrolną.

Woda alkaliczna dzięki wyższemu pH jest promowana jako wsparcie dla neutralizacji nadmiaru kwasów w diecie i potencjalne odciążenie nerek. Zmniejszenie poziomu kwasowości moczu i osocza może mieć znaczenie u osób z problemami metabolicznymi, jednak dotychczasowe eksperymenty największe efekty wykazały na zwierzętach lub w małych próbach klinicznych.

Wskazuje się, że woda alkaliczna może przyczyniać się do redukcji objawów refluksu żołądkowo-przełykowego poprzez dezaktywację pepsyny – głównego enzymu powodującego uszkodzenie błony śluzowej przełyku. W badaniu z 2012 roku wykazano, że woda o pH 8,8 in vitro dezaktywowała pepsynę, co sugeruje możliwy mechanizm łagodzenia zgagi.

Rzadziej wspomina się o innych potencjalnych efektach, takich jak wspieranie metabolizmu mineralnego poprzez wyższą zawartość magnezu, wapnia i potasu w wodach alkalicznych pochodzenia naturalnego. Efekty te mogą być jednak indywidualne i zależne od pierwotnego składu spożywanej wody.

Czy woda alkaliczna może być szkodliwa dla zdrowia?

Woda alkaliczna może być szkodliwa dla zdrowia w określonych sytuacjach i przy nadmiernym spożyciu. Przekroczenie neutralnego poziomu pH organizmu, wynikające z nadmiernego picia wody alkalicznej, może prowadzić do tzw. zasadowicy metabolicznej, której objawami są m.in. nudności, drżenie mięśni, dezorientacja czy zaburzenia rytmu serca. Badania kliniczne pokazują, że długofalowe utrzymywanie pH mocno powyżej fizjologicznej normy (7,35-7,45) jest niekorzystne, a organizm musi wtedy pracować intensywniej, by przywrócić homeostazę.

Istnieją także dowody na potencjalnie niebezpieczne interakcje wody alkalicznej z lekami zmieniającymi gospodarkę elektrolitową lub wpływającymi na wydzielanie kwasu żołądkowego. U osób z chorobami nerek nadmiar jonów alkalizujących może doprowadzić do hiperwolemii, obciążenia układu filtrującego oraz zaburzeń równowagi elektrolitowej, co potwierdzają publikacje w „Nature Reviews Nephrology” i „Clinical Journal of the American Society of Nephrology”. W przypadku zdrowych osób sporadyczne spożycie raczej nie niesie ryzyka, ale regularne picie dużych ilości tego typu wody może być dla organizmu wyzwaniem prowadzącym do zakłócenia naturalnych procesów trawiennych – zwłaszcza obniżając kwaśność żołądka niezbędną do prawidłowego trawienia białek i przyswajania minerałów.

Najważniejsze możliwe skutki uboczne nadmiernego picia wody alkalicznej obejmują:

• zasadowicę metaboliczną objawiającą się m.in. nudnościami, drgawkami i parestezjami
• zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, np. zmniejszone wchłanianie minerałów i zaburzenia trawienia
• zaburzenia równowagi elektrolitowej, zwłaszcza u chorych na nerki i osoby przyjmujące diuretyki

Te konsekwencje potwierdzają, że nawet pozornie bezpieczna interwencja w stylu życia, jak picie wody alkalicznej, może przynieść więcej szkody niż pożytku, jeśli nie uwzględni się indywidualnych predyspozycji i przeciwwskazań. Szczególną ostrożność powinni zachować seniorzy, kobiety w ciąży i osoby przyjmujące leki wpływające na gospodarkę kwasowo-zasadową.

Dla pełniejszego zobrazowania skali potencjalnych problemów przedstawiam poniższą tabelę ukazującą skutki nadmiernego spożycia wody alkalicznej w zależności od stanu zdrowia:

Ryzyko szkodliwości związane z wodą alkaliczną jest szczególnie istotne dla osób z istniejącymi już zaburzeniami zdrowotnymi, jednak nawet u osób bez chorób przewlekłych picie tej wody w nadmiarze może prowadzić do niepożądanych objawów.

Kto powinien unikać wody alkalicznej i dlaczego?

Najważniejszą grupą osób, które powinny unikać wody alkalicznej, są pacjenci z zaburzeniami czynności nerek. Nerki odpowiadają za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. U osób z niewydolnością nerek zaburzone jest wydalanie jonów, a wysokie pH wody może prowadzić do niebezpiecznej zasadowicy metabolicznej i nasilać ryzyko nagromadzenia elektrolitów, takich jak potas i sód.

Wodę alkaliczną powinni ograniczyć także pacjenci stosujący leki zobojętniające kwas żołądkowy (np. inhibitory pompy protonowej, antagoniści receptora H2), ponieważ dodatkowo podwyższają pH soku żołądkowego, zaburzając trawienie białek i przyswajanie witaminy B12, żelaza oraz wapnia. Nadmiernie zasadowe środowisko w żołądku może sprzyjać rozwojowi niektórych bakterii patogennych.

Problematyczne może być także spożywanie wody alkalicznej przez osoby z hipokaliemią, hipokalcemiią lub tendencją do kamicy nerkowej. Woda o wysokim pH i zwiększonej mineralizacji może wpływać na wytrącanie się kryształów, szczególnie szczawianu wapnia. Rzadziej wspomina się o osobach z chorobą refluksową – tu regularne spożywanie wody alkalicznej może łagodzić objawy tylko przejściowo, natomiast długofalowo może wywołać zjawisko tzw. odbicia kwasu, czyli nasilenia produkcji soku żołądkowego.

Zalecane jest także zachowanie ostrożności u dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych, gdyż ich gospodarka wodno-elektrolitowa jest bardziej podatna na zaburzenia. Badania publikowane m.in. w „Nephrology Dialysis Transplantation” oraz „Clinical Journal of the American Society of Nephrology” podkreślają, że niewłaściwa suplementacja wody alkalicznej prowadziła do przypadków zasadowicy i powikłań elektrolitowych u osób z chorobami przewlekłymi. W przypadku wątpliwości dotyczących składu wybieranej wody, dobrze skonsultować się z lekarzem.

Co mówią badania naukowe o wpływie wody alkalicznej na organizm?

Badania naukowe na temat wpływu wody alkalicznej na ludzki organizm są ograniczone, a uzyskane dotąd wyniki pozostają niejednoznaczne. Dotychczas opublikowane badania kliniczne sugerują, że spożywanie wody o podwyższonym pH (najczęściej w zakresie 8–10) nie powoduje istotnych zmian w poziomie pH krwi u zdrowych dorosłych. W randomizowanych badaniach z udziałem sportowców nie odnotowano znaczącego wzrostu wydolności fizycznej po kilku tygodniach stosowania wody alkalicznej w porównaniu z wodą zwykłą. Natomiast testy laboratoryjne prowadzone w niewielkich grupach osób z refluksem sugerują łagodzenie objawów przy zastosowaniu wody o pH około 8,8, lecz były to badania krótkoterminowe, obejmujące małą liczbę uczestników.

Metaanalizy i przeglądy systematyczne wskazują, że większość potencjalnych korzyści zdrowotnych – takich jak poprawa nawodnienia komórkowego czy złagodzenie kwasicy metabolicznej – wynika głównie z badań in vitro lub prowadzonych na zwierzętach. Nieliczne badania prowadzone wśród osób z przewlekłymi chorobami nerek pokazują niewielką poprawę parametrów dotyczących równowagi kwasowo-zasadowej, ale eksperci zwracają uwagę na niedobór długoterminowych danych oraz małe grupy badawcze.

Dla pełniejszego zobrazowania zakresu efektów odnotowanych w badaniach zamieszczono wybrane rezultaty kliniczne w poniższej tabeli:

Z przytoczonych danych wynika, że chociaż w wybranych przypadkach odnotowano drobne, krótkoterminowe korzyści, większość dotychczasowych badań nie potwierdziła wyraźnego, długotrwałego wpływu wody alkalicznej na zdrowie człowieka. Nadal nie przeprowadzono dużych, dobrze zaprojektowanych badań klinicznych oceniających efekty regularnego jej spożywania.