Korzeń kudzu – naturalny lek czy ryzyko dla zdrowia?

Korzeń kudzu zyskał popularność jako naturalny środek wspierający walkę z uzależnieniami i łagodzący objawy menopauzy. Choć potwierdzono jego pewne korzystne właściwości, badania wskazują także na możliwe skutki uboczne i przeciwwskazania. Czy warto sięgnąć po kudzu, czy raczej zachować ostrożność?

Czym jest korzeń kudzu i skąd pochodzi?

Korzeń kudzu to surowiec pozyskiwany z rośliny Pueraria lobata, która zaliczana jest do rodziny bobowatych. Jest to pnącze pochodzące głównie z terenów Azji Wschodniej, zwłaszcza Chin, Japonii oraz Korei. Kudzu od setek lat stanowi istotny element tradycyjnej medycyny chińskiej i japońskiej, gdzie wykorzystywany był zarówno jako środek spożywczy, jak i leczniczy.

Botanicznie korzeń kudzu jest masywny, mięsisty i bogaty w skrobię, a jego długość może dochodzić nawet do dwóch metrów. Zawiera charakterystyczne izoflawony, przy czym jednym z najlepiej zbadanych jest daidzeina, której stężenie w suchym korzeniu może przekraczać 2%. Oprócz tego, w korzeniu rośliny zidentyfikowano puerarynę i daidzyn, związki mające udokumentowane działanie biologiczne.

Obecnie kudzu jest uprawiane nie tylko w krajach azjatyckich, ale także w Stanach Zjednoczonych, gdzie introdukowano je na początku XX wieku jako roślinę przeciwerozyjną. Największe znaczenie w kontekście zdrowotnym przypisuje się jednak korzeniom pochodzącym z upraw chińskich, które charakteryzują się najwyższą zawartością aktywnych związków.

Jakie właściwości zdrowotne przypisuje się korzeniowi kudzu?

Korzeniowi kudzu przypisuje się szereg właściwości zdrowotnych, które opierają się zarówno na tradycyjnym zastosowaniu w medycynie Dalekiego Wschodu, jak i na wynikach współczesnych badań. Najbardziej znane jest działanie łagodzące objawy uzależnienia od alkoholu – ekstrakty z kudzu mogą zmniejszać ochotę na sięganie po alkohol i ograniczać ilość spożywanego trunku. Substancje aktywne zawarte w kudzu, takie jak izoflawony (przede wszystkim pueraryna, daidzyna i daidzeina), wykazują zdolność wpływania na układ nerwowy, co znalazło potwierdzenie w kilku randomizowanych badaniach klinicznych, m.in. w publikacjach „Alcoholism: Clinical and Experimental Research” (2005, 2011).

Oprócz wpływu na uzależnienia, kudzu bywa wykorzystywany w celu łagodzenia objawów menopauzy – izoflawony roślinne mają zbliżoną budowę do estrogenów, dzięki czemu mogą wspomagać regulację gospodarki hormonalnej u kobiet. Roślina ta znana jest także z potencjalnego wpływu na obniżenie ciśnienia krwi oraz łagodzenie bólów głowy związanych z napięciem i migrenami. Pojawiają się także sugestie dotyczące ochrony ścian naczyń krwionośnych i działania przeciwzapalnego.

Główne przypisywane właściwości zdrowotne korzenia kudzu to:

• zmniejszanie ochoty na alkohol i łagodzenie objawów odstawiennych,
• działanie wspierające przy objawach menopauzy i problemach hormonalnych,
• wspomaganie zdrowia serca poprzez wpływ na ciśnienie krwi i elastyczność naczyń,
• potencjał antyoksydacyjny i działanie przeciwzapalne,
• łagodzenie migren i bólów głowy.

Większość badań dotyczyła standaryzowanych ekstraktów, a nie samego sproszkowanego korzenia kudzu. Na razie brakuje długoterminowych badań potwierdzających bezpieczeństwo tych właściwości u ludzi, dlatego przypisywane efekty należy uznawać za możliwe, ale niepotwierdzone bezwzględnie.

Działanie korzenia kudzu wynika zwłaszcza z obecności aktywnych izoflawonów, których wysoki potencjał biologiczny potwierdzano w laboratoriach in vitro oraz w ograniczonym zakresie u ludzi. Poziom tych substancji różni się jednak w zależności od partii surowca i sposobu ekstrakcji, co może wpływać na skuteczność działania.

Na co pomaga korzeń kudzu według badań naukowych?

Najbardziej szczegółowo udokumentowane działanie korzenia kudzu dotyczy łagodzenia objawów uzależnienia od alkoholu i nikotyny. Randomizowane badania kliniczne z udziałem ludzi wykazały, że ekstrakty z kudzu mogą znacząco ograniczać ochotę na alkohol oraz liczbę spożywanych drinków podczas eksperymentu. Przykładowo, w badaniu opublikowanym w „Alcoholism: Clinical & Experimental Research” osoby przyjmujące kudzu spożyły średnio o 34–57% mniej alkoholu niż grupa placebo, a istotnych skutków ubocznych nie odnotowano. Wśród palaczy zaobserwowano natomiast mniejsze zapotrzebowanie na nikotynę po suplementacji izoflawonami z kudzu.

Inne właściwości potwierdzone w badaniach naukowych to działanie przeciwnadciśnieniowe oraz poprawa funkcji naczyń krwionośnych. Zestawienia wyników badań – zarówno na ludziach, jak i w modelach zwierzęcych – wskazują, że główny składnik aktywny kudzu, pueraryna, może wyraźnie obniżać ciśnienie krwi oraz poprawiać elastyczność naczyń, co przyczynia się do mniejszego ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych. Ponadto ekstrakty z korzenia kudzu wykazują umiarkowaną skuteczność w obniżaniu poziomu glukozy we krwi i poprawie tolerancji glukozy u osób z insulinoopornością, o czym informuje metaanaliza zamieszczona w „Journal of Ethnopharmacology”.

W dostępnych badaniach pojawiają się także informacje o potencjalnych korzyściach ze stosowania kudzu przy łagodzeniu objawów menopauzy, w tym uderzeń gorąca czy zmian nastroju. Badania laboratoryjne wskazują ponadto, że izoflawony z kudzu wykazują właściwości przeciwutleniające oraz działanie przeciwzapalne, co może wspierać ochronę przed stresem oksydacyjnym.

Oto zestawienie najważniejszych efektów potwierdzonych w badaniach z podziałem na zakres działania:

Tabela pokazuje, że skuteczność kudzu jest najlepiej potwierdzona w kontekście wspierania leczenia uzależnienia od alkoholu i obniżania ciśnienia, natomiast pozostałe działania wymagają dalszych badań na większych grupach pacjentów. Obecne dowody naukowe pozwalają rozważać korzeń kudzu jako obiecujące wsparcie w wymienionych obszarach zdrowotnych, przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowych standardów leczenia.

Jak stosować korzeń kudzu – dawkowanie i formy przyjmowania

Korzeń kudzu można stosować jako suplement diety w różnych formach – najczęściej pod postacią sproszkowanego korzenia, tabletek lub kapsułek, a także wyciągu alkoholowego (nalewki) i herbaty. Na rynku dostępne są zarówno preparaty standaryzowane na zawartość izoflawonów, jak i produkty naturalne bez standaryzacji. Sproszkowany korzeń kudzu lub ekstrakt cieszy się największym zainteresowaniem oraz posiada najwięcej badań klinicznych, co przekłada się na możliwość precyzyjniejszego dawkowania substancji aktywnych.

Dawkowanie korzenia kudzu zależy od formy preparatu oraz zawartości izoflawonów, głównie daidzyny. W badaniach klinicznych stosowano różne dawki, jednak najczęściej spotykana dawka ekstraktu to 250–500 mg dziennie standaryzowanego na 8% izoflawonów, podzielona na dwie porcje. W przypadku sproszkowanego surowca najczęściej zaleca się spożywanie 1–3 g dziennie. Niestandardowe formy, jak napary czy nalewki, mogą mieć niższą skuteczność przez mniejszą koncentrację składników aktywnych.

Sposób przyjmowania wpływa na biodostępność i tempo działania. Zaleca się, aby preparaty kudzu zażywać podczas posiłku, co poprawia przyswajalność izoflawonów. Preparaty standaryzowane wyróżniają się przewidywalną ilością substancji czynnych, co umożliwia lepszą kontrolę efektów terapeutycznych i bezpieczeństwa. Suplementacja korzeniem kudzu, zwłaszcza w formie standaryzowanej, została opisana w literaturze medycznej jako potencjalnie pomocna w łagodzeniu objawów menopauzy oraz wspomaganiu terapii uzależnień, choć stosowanie zawsze należy skonsultować z lekarzem ze względu na możliwe interakcje.

Czy korzeń kudzu jest bezpieczny? Możliwe skutki uboczne i przeciwwskazania

Korzeń kudzu jest na ogół uznawany za bezpieczny przy krótkotrwałym, umiarkowanym stosowaniu, ale może powodować skutki uboczne, szczególnie gdy okres zażywania się wydłuża lub przekroczone zostają zalecane dawki. Najczęściej pojawiają się łagodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego: biegunka, nudności czy bóle brzucha. U części osób mogą wystąpić reakcje alergiczne, ból głowy lub zawroty głowy. Istnieją również pojedyncze doniesienia o nasileniu objawów astmy lub wzroście wrażliwości skóry na słońce.

Kudzu zawiera izoflawony należące do fitoestrogenów, które w pewnym stopniu oddziałują na gospodarkę hormonalną. Z tego powodu korzeń nie powinien być stosowany w ciąży, podczas karmienia piersią, a także przez osoby z nowotworami hormonozależnymi (takimi jak rak piersi, jajnika czy prostaty). Szczególną ostrożność zaleca się osobom z chorobami wątroby, ponieważ w literaturze opisywano potencjalne przypadki uszkodzenia wątroby po dłuższym stosowaniu kudzu – jednak są to niezwykle rzadkie sytuacje.

Poniżej przedstawiono najważniejsze przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne kuracji z wykorzystaniem kudzu:

• ciąża i laktacja (brak danych o bezpieczeństwie, ryzyko działania estrogennego)
• choroby nowotworowe hormonozależne
• przewlekłe schorzenia wątroby
• stosowanie leków przeciwcukrzycowych (możliwe nasilanie działania, ryzyko hipoglikemii)
• alergie na rośliny motylkowate
• skłonność do zaburzeń rytmu serca

Opisane powyżej działania niepożądane z reguły są krótkotrwałe i ustępują po odstawieniu suplementu. Osoby przewlekle przyjmujące leki lub zmagające się z chorobami przewlekłymi powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania korzenia kudzu.

Korzeń kudzu a interakcje z lekami – na co uważać?

Korzeń kudzu może wchodzić w interakcje z lekami, ponieważ zawiera izoflawony, które mają wpływ na metabolizm substancji czynnych w wątrobie, szczególnie za pośrednictwem enzymów cytochromu P450. Dostępne badania wskazują, że kudzu może osłabiać lub wzmacniać działanie niektórych leków, w tym preparatów zawierających estrogeny, leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna), stosowane w cukrzycy oraz antykoncepcyjne. Spożywanie kudzu jednocześnie z tymi lekami może prowadzić do nieprzewidzianych efektów, takich jak zaburzenia krzepnięcia czy zmiany poziomu glukozy we krwi.

Szczególną ostrożność powinny zachować osoby stosujące leki metabolizowane przez CYP3A4, CYP2C9 i CYP1A2 – enzymy, nad którymi izoflawony z kudzu mogą mieć istotny wpływ. Badania wykazały, że wyciąg z kudzu może zwiększyć biodostępność teofiliny, fenprokumonu czy midazolamu, a także wywołać zmiany w skuteczności tamoksyfenu. Udokumentowano również potencjalne nasilenie działania leków obniżających ciśnienie krwi i przeciwcukrzycowych, co może skutkować hipotonii lub hipoglikemii.

Trzeba także liczyć się z interakcjami kudzu z lekami oddziałującymi na gospodarkę hormonalną, ponieważ izoflawony mogą wykazywać zarówno działanie estrogenopodobne, jak i modulować aktywność receptorów estrogenowych. Ryzyko to obejmuje między innymi hormonoterapię zastępczą lub doustne środki antykoncepcyjne – wpływ kudzu na poziom hormonów może być trudny do przewidzenia, szczególnie podczas długotrwałego stosowania.

Poniżej przedstawiono najważniejsze grupy leków, z którymi wykazano możliwe oddziaływania korzenia kudzu:

• leki przeciwzakrzepowe (warfaryna, acenokumarol)
• leki przeciwcukrzycowe (insulina, metformina, glibenklamid)
• leki antykoncepcyjne i hormonalne
• leki metabolizowane przez cytochrom P450 (np. teofilina, midazolam, omeprazol)
• leki przeciwnadciśnieniowe

Każda z wymienionych grup leków może wymagać konsultacji lekarskiej przed rozpoczęciem suplementacji kudzu. Samodzielne łączenie tego zioła z farmaceutykami uznanymi za wrażliwe na zmiany metabolizmu może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu.

Dla kogo korzeń kudzu może być szczególnie korzystny, a kto powinien go unikać?

Korzeń kudzu może być szczególnie korzystny dla osób zmagających się z uzależnieniem od alkoholu lub papierosów – według przeglądu badań klinicznych (m.in. Penetar i wsp. 2012) ekstrakty z kudzu mogą redukować ilość spożywanego alkoholu już po kilku dniach suplementacji. Pozytywny efekt zaobserwowano także u osób zmagających się z uderzeniami gorąca w okresie menopauzy, ponieważ wyciąg z tej rośliny działa na receptory estrogenowe i łagodzi objawy klimakterium (Badania: Chen i wsp. 2003; Fuentealba i wsp. 2019). Dodatkowo, korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy wykazano u pacjentów z łagodnie podwyższonym ciśnieniem tętniczym – izoflawony z kudzu mogą wspomagać obniżenie ciśnienia (Zhou i wsp. 2014).

Istnieją jednak wyraźne przeciwwskazania do stosowania korzenia kudzu. Powinny go unikać kobiety ciężarne i karmiące piersią, ponieważ brakuje badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania tej rośliny w tych grupach. Przeciwwskazania obejmują również osoby z hormonozależnymi nowotworami (np. rak piersi, jajnika, prostaty), gdyż kudzu może oddziaływać na gospodarkę estrogenową i teoretycznie stymulować rozwój takich nowotworów. Ostrożność powinny zachować również osoby przyjmujące leki na cukrzycę, ponieważ kudzu wpływa na poziom glukozy we krwi i może nasilać działanie leków przeciwcukrzycowych.

Poniżej znajduje się zestawienie przykładowych grup, dla których korzeń kudzu może być korzystny, oraz tych, dla których stosowanie jest niewskazane:

Ta tabela dobrze pokazuje, że efekty korzenia kudzu zależą od kondycji zdrowotnej i stosowanych leków, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji należy skonsultować się z lekarzem. Decyzja o włączeniu kudzu powinna opierać się na indywidualnej analizie możliwych korzyści i zagrożeń oraz aktualnym stanie pacjenta.